Niet Hillary Clinton of Jeb Bush, de twee geharnaste politieke families, bepalen het beeld tijdens de Amerikaanse voorverkiezingen om het presidentschap. Het is Donald Trump die alle aandacht naar zich toetrekt. Hoe serieus zijn de kansen van de Republikeinse zakenman uit New York? Voormalig Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen schreef een boek over het fenomeen Trump, die bewondering en afkeer oogst. “Ik denk dat Trump zichzelf opblaast. Hij heeft veel vijanden gemaakt.”

Donald Trump: geniaal en gestoord

Geniaal of gestoord? Welke van de twee is het bij Donald John Trump, geboren op 14 juni 1946 in New York, nou eigenlijk? “Allebei,” zegt Charles Groenhuijsen. De voormalig Amerika-correspondent van de NOS verdiepte zich sinds het najaar bijna twee maanden in de zakenman die namens de Republikeinen een gooi doet naar het Witte Huis. Donald Trump, iedereen houdt van mij is een kloek boek waarin Groenhuijsen de vele kanten van Trump beschrijft. “Hij is gestoord en geniaal,” zegt Groenhuijsen. “Dat is ook het interessante aan hem. In de politiek kan dat gevaarlijk zijn. Het is ongekend dat een totale buitenstaander met zo weinig middelen alle aandacht naar zich toetrekt, de juiste onderwerpen aansnijdt en zo hoog staat in de peilingen.”

Bewondering

Groenhuijsen zou ‘zeker niet’ op Donald Trump stemmen, maar dat neemt niet weg dat hij bij het schrijven van het boek ook bewondering voor hem kreeg. “Hij bepaalt nu de politieke agenda. En je ziet dat de Republikeinen dat feitelijk al sinds het presidentschap van Richard Nixon (1969-1974, red.) doen. Dat levert allemaal rechtse plannetjes en beleid op. We hebben er bijna acht jaar Obama opzitten. Het gaat weer goed met de economie, de werkloosheid is fors gedaald en de Dow Jones doet het goed. Maar wat staat er nu op de agenda? Immigratie, IS, de strijd tegen terrorisme. Obama is een voetbaltrainer die ziet dat zijn ploeg negentig minuten aan de bal is, maar constateert dat zijn team niet aan voetballen toekomt. Het initiatief ligt aan de andere kant, bij de Republikeinen.”

Bekijk op deze pagina alles over de Verkiezingen 2016!

Oh, Oh, Amerika

Na zijn boek ‘Oh, Oh, Amerika’, dat medio vorig jaar verscheen, bezwoer Groenhuijsen dat hij in aanloop naar de presidentsverkiezingen geen boek meer zou schrijven. Totdat Donald Trump ten tonele verscheen. “Het begon in de zomer, toen hij beweerde zich kandidaat te stellen. Ik had zoiets van: meent hij dat nou serieus? Maar hij bleef hoog in de peilingen staan en besloot een gooi te doen naar het Witte Huis. Daarop belde ik mijn uitgever en zei: moeten we daar niet iets mee? Ik kon het gewoon niet laten. Het is een heel interessante man. In Nederland keert de publieke opinie zich massaal tegen hem, maar je moest eens weten hoeveel Amerikanen denken: deze man zegt tenminste waar het op staat. Donald Trump kan ons weer groot en sterk maken.”

Nominatie

Op basis van de huidige peilingen kan Donald Trump zomaar de Republikeinse nominatie in de wacht slepen. Landelijk staat hij ver voor en in de eerste voorverkiezingsstaat Iowa (1 februari) is hij partijgenoot Ted Cruz voorbijgegaan in de peilingen. “Donald Trump is een ongehoorzame Republikein,” schetst Groenhuijsen. “De partijtop is in paniek, want het zou toch maar gebeuren dat hij op de partijconventie op het schild wordt gehesen. Dan draait de helft van de zaal zich om. De Trump-cynici speculeren graag dat mensen weliswaar massaal naar een verkiezingsrally van hem gaan, maar dat het nog een flinke stap is om daadwerkelijk op hem te stemmen.”

Geen eendagsvlieg

Toch mag Donald Trump – het einde van zijn campagne is al meerdere keren onterecht voorspeld – geen politieke eendagsvlieg meer worden genoemd. Zijn steun vindt de zakenman vooral bij de boze, blanke, laagopgeleide burger. “Vergis je niet: het verschil tussen arm en rijk neemt in Amerika absurde vormen aan. Dat is ook onder Obama niet minder geworden, maar werd vooral aangejaagd door George W. Bush. Er is nu discussie over de verhoging van het minimumloon van zeven naar elf dollar per uur. Daar zou het in dit verkiezingsjaar onder andere over moeten gaan, maar lees jij er iets over?”

“Trump heeft het politieke debat volledig naar zijn hand gezet door veel over de strijd tegen terrorisme te praten. Maar hoe groot is dat gevaar nou eigenlijk? Sinds 11 september zijn er in Amerika minder dan honderd slachtoffers gevallen door moslimextremisme. Dat is een stuk minder dan de dagelijkse doden door vuurwapengeweld in Amerika.”

Woedend

Desalniettemin is een deel van de Amerikaanse kiezer, vooral bij het Republikeinse kernelectoraat, woedend. Zij vinden in Donald Trump een gewillig oor. “Het zijn mensen die voelen dat ze niet meer verder komen in het leven, zeker als je kijkt naar inkomen, verzekeringen, huisvesting en infrastructuur,” vertelt Groenhuijsen. “Een groot deel van die schuld kun je in de schoenen van de Republikeinen schuiven die onophoudelijk tegen de overheid en Obama tekeergaan. Aan de andere kant is er ook een groep die onder andere door Obamacare, de erkenning van het homohuwelijk en de legalisatie van marihuana zegt: dit is mijn Amerika niet meer. Trump springt in dat gat en zegt: ik ga jullie weer hoop geven.”

Swing states

De vraag is wel: als Trump de Republikeinse nominatie in de wacht sleept, is hij dan wel aantrekkelijk voor de onafhankelijke kiezers in de swing states? Die groep bepaalt uiteindelijk wie president wordt. Groenhuijsen denkt van wel. “Trump gaat ook dwars tegen het Republikeinse partijprogramma in. Hij zal ook deels kiezers in het midden en conservatieve Democraten aanspreken, maar ook middenkiezers wegjagen. Dat is een dynamiek die op dit moment niet is te voorspellen. Heel anders dan Ted Cruz (foto) is Trump geen ideoloog, maar wel genoeg zakenman om pragmatisch te zijn. Als zakenman heeft hij veel gewonnen, maar ook veel verloren, ook door zelfoverschatting. In de campagne zie je nooit zijn geduldige kant, maar toen hij jaren geleden in New York, op Manhattan, een groot gebouw neerzette, dwong hij een gigantische belastingverlaging af bij de stad voor veertig jaar. Dat is zijn charmante kant, terwijl hij aan de andere kant juist heel bombastisch is.”

“Wij onderschatten populisten elke keer weer. Ondertussen lachen ze zich kapot.”

Uit de race?

Donald Trump houdt het voorlopig langer vol dan menigeen dacht. Toen Groenhuijsen in september begon te schrijven, hoorde hij van allerlei kanten: ‘hij is al uit de race als het boek verschijnt’. Het tegendeel is waar, al verwacht Groenhuijsen dat Trump na een felle strijd toch naast de nominatie grijpt. “Het is fifty-fifty tussen hem en Cruz. Ik denk dat Trump zichzelf opblaast. Hij heeft veel vijanden gemaakt. Mocht hij wel worden genomineerd, dan acht ik de kans 75 procent dat Hillary Clinton president wordt.” En een rol als onafhankelijke kandidaat, mocht hij niet op het Republikeinse ticket komen? “Lastig te voorspellen. Tik op Google maar eens ‘Donald Trump beginning of the end’ in en je krijgt een paar miljoen hits. Wij onderschatten populisten elke keer weer. Ondertussen lachen ze zich kapot.”

Stan Bos (1982) bezocht alle 50 staten en herinnert zich zijn kennismaking met Amerika nog goed. “Je bent nog geen 21, dus geen alcohol voor jou, zei de douanier op Newark Airport. Eenmaal tussen de indrukwekkende wolkenkrabbers en na de eerste zenuwachtige dag, dacht ik: dit is mijn land! Amerika is een topland met topmensen! Vanwege de ruimte, afwisseling, natuur, steden en het toeren in de auto.” Stan heeft nog lang geen genoeg van Amerika. “Ik wil nog meer zien van staten waar ik al ben geweest en als correspondent een presidentsverkiezing verslaan.” Zijn drie favoriete staten: Oregon, Utah en Maine (“al is de keuze best lastig”). Favoriete plek: de National Mall in Washington DC. @StanSchrijft