De Air Force One, het presidentiële vliegtuig en paradepaardje van de Amerikaanse luchtvaart, opereert altijd voor het oog van de hele wereld. Behalve in november 2003, toen George W. Bush in het diepste geheim een bezoek bracht aan de soldaten in Bagdad, Irak waar de oorlog in volle gang was. Tot dat moment had er nog nooit een president voet gezet in het Arabische land. ‘Het vliegende Witte Huis’ maakte het mogelijk. 

Air Force One en de geheime trip naar Bagdad

Autoritje: George Bush incognito

Het is woensdag 26 november 2003, de avond voor Thanksgiving. Op het vliegveld van Waco (Texas) arriveert even na 19:00 uur een ongemarkeerde auto, president George W. Bush stapt uit. Niet in pak met stropdas, maar met polo en honkbalpet. Even daarvoor heeft hij zijn ranch nabij het plaatsje Crawford verlaten voor een autoritje van zo’n 45 minuten. Onderweg naar Waco aanschouwt Bush voor het eerst sinds jaren het dagelijkse verkeer. Iets waar hij normaal gesproken helemaal niets van meekrijgt.

Als president heeft Bush het privilege van reizen zonder vertraging onder zeer comfortabele en veilige omstandigheden. Wegen worden afgezet, persoonlijke bodyguards zijn altijd aanwezig en inchecken van bagage is niet nodig. Voor korte ritjes is er de presidentiële limousine: The Beast, een gepantserde superauto waar James Bond jaloers op zou zijn. Voor grotere afstanden stapt Bush in een helikopter, de Marine One. Deze pikt hem geregeld op in de achtertuin (South Lawn) van het Witte Huis. Dit keer is Bush onderweg naar zijn presidentiële vliegtuig: Air Force One. Wat er te gebeuren staat, moet strikt geheim blijven, dus dit keer reist hij niet in colonne. Het zou te veel aandacht trekken.

Stiekem aan boord van Air Force One

Niet via de gebruikelijke trap met rode loper aan de voorkant, maar via een ingang aan de achterzijde stapt Bush aan boord van Air Force One in Waco, waar het vliegveldpersoneel van niets weet. De president loopt naar zijn kantoor en treft Reggie Dickson, de chief flight attendant, die hem vol verwachting aankijkt.

“Reg, we gaan naar Bagdad,” zegt Bush. “Ik ga de troepen zien.”

De oorlog in Irak is op dat moment in volle gang. Toch wenst Bush de Amerikaanse soldaten een hart onder de riem te steken met een onaangekondigd bezoek tijdens Thanksgiving. Om het risico op een aanslag zo laag mogelijk te houden, gebeurt alles in het diepste geheim. Zelfs enkele agenten van de Secret Service zijn niet op de hoogte. De president, wiens gangen natuurlijk nauwgezet worden gevolgd, moet even voor 48 uur van de radar verdwijnen. Het officiële verhaal luidt dat Bush met vrouw Laura, ouders en andere familieleden Thanksgiving viert in zijn buitenverblijf, op de ranch. Een woordvoerster van het Witte Huis maakt zelfs al bekend wat er voor de president op het menu staat bij het avondmaal: vrije uitloopkalkoen, met als toetje pecannotentaart, gemaakt van peccannoten op de Bush-ranch.

Andrews Air Force Base

Om 19:27 uur zet Air Force One eerst koers richting  Andrews Air Force Base, de zwaarbeveiligde standplaats van het presidentiële toestel in Maryland aan de oostkust. Voor een zogenaamde onderhoudsbeurt, maar in werkelijkheid om bij te tanken, nog wat mensen uit DC op te pikken en andere laatste voorbereidingen te treffen.

Air Force One verkeert bij vertrek altijd in perfecte staat. Bij de eerste tekenen van slijtage worden motoren en andere onderdelen direct vervangen door vliegtuigingenieurs van de Presidential Airlift Group, dat zich sinds 1944 ontfermt over het onderhoud. Normale passagierstoestellen maken dan nog duizenden vluchten, maar voor het vervoeren van de machtigste man ter wereld gelden andere wetten.

Batterijen uit mobieltjes

Tijdens de korte vlucht naar Maryland moeten de verslaggevers die mee mogen – van onder meer The Associated Press, Time Magazine, Reuters, Newsweek en Fox – de batterijen uit hun mobieltjes halen, zodat ze niet traceerbaar zijn voor collega’s. In Bagdad krijgen ze nieuwe telefoons.  Berichten over het geheime bezoek mag pas later, op het moment dat Bush weer veilig en wel onderweg is naar Amerika. Nu is het zaak om niets, maar dan ook niets uit te laten lekken. Gebeurt dat wel, dan is de trip meteen van de baan.

Keelsnijgebaar

Om 22:30 uur plaatselijke tijd taxiet Air Force One de immense hangar in van Andrews Air Force Base, waarna de deuren snel sluiten. Bush en zijn gevolg stappen daar over op het al klaarstaande identieke reservetoestel: de back-up. Deze vergezelt Air Force One (primary) altijd tijdens trips. Voor noodgevallen. De vliegtuigen zijn alleen van elkaar te onderscheiden met het serienummer op de staart (28000 en 29000).

Nog wat andere journalisten sluiten in de hangar aan. Al hun elektronische bezittingen gaan in grote, bruine enveloppen. Tassen en camera’s verdwijnen in het laadruim. Bij het boarden zien ze Bush, die nog even met niet misverstane gebaren de ernst van de situatie duidelijk maakt. Met gestrekte duim en pink langs het gezicht zegt hij: ‘Geen telefoontjes, begrepen?’ Dan volgt nog een keelsnijgebaar. ‘Geen telefoontjes’.

Om 23:06 uur vertrekt Air Force One richting Irak, met aan boord ook Condoleezza Rice (nationale veiligheidsadviseur), Andrew Card (stafchef Witte Huis), Dan Bartlett (communicatie) en Joseph Hagin (assistent stafchef), dertien leden van de pers en het vliegtuigpersoneel. De luchtverkeersleiding van Andrews Air Force Base is niet op de hoogte van de geheime missie. Navigator George Pavelko past de radiocodes aan, zodat iedereen Air Force One radartechnisch aanziet voor een gevechtsjet en niet voor een Boeing 747-200B, de VC-25A.

‘Vliegende Witte Huis’

Het toestel, ook wel bekend als het ‘vliegende Witte Huis’, beslaat ruim 372 vierkante meter aan vloeroppervlak, verdeeld over drie verdiepingen, is bijna net zo lang als een American Football-veld en meer dan 19 meter hoog. Er is plek voor 70-80 passagiers: voornamelijk leden van het Witte Huis, diplomatieke gasten, veiligheidsmensen, pers en last but not least The First Family.

De president geniet een eigen, exclusieve ruimte, met kantoor, badkamer, slaapvertrek en een geluidsdichte vergaderzaal met alle benodigde communicatiemiddelen. Er is een ruimte die kan dienen als operatiekamer en een arts is permanent aanwezig. Met het keukenpersoneel dat honderd man tegelijkertijd kan bedienen – 24 uur per dag – hebben de passagiers ook op culinair vlak weinig te klagen. Tanken kan in de lucht en het toestel is beveiligd tegen elektronische invloeden van buitenaf. De maximumsnelheid bedraagt meer dan duizend kilometer per uur.

Er was een tijd dat overzeese trips heel wat meer tijd en energie in beslag namen. Zo reisden de eerste presidenten van Amerika per boot. Dwight Eisenhower was de eerste die tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog gebruik maakte van een propellorvliegtuig en helikopter, onder meer voor het bijwonen van de Conferentie van Jalta. In 1962 had John F. Kennedy de primeur met de beschikking over een eigen Jumbo Jet, een Boeing 707. Enkele uren na de dood van JFK, op 22 november 1963, werd Lyndon Johnson aan boord van dit toestel ingezworen als nieuwe president. Het huidige presidentiële vliegtuig (bouwjaar: 1987) deed in 1990 zijn intrede onder George H.W. Bush, nadat zijn voorganger Ronald Reagan daar eerder al de opdracht voor had gegeven.

Reis naar Irak

Terug naar de novembernacht in 2003. De reis naar Irak is een klein uur onderweg en middernacht breekt aan: Thanksgiving begint. Dickson gaat langs met cake. Bush heeft eerder – na een videoconferentie met vice-president Dick Cheney, Card en Rice – definitief groen licht gegeven voor de missie. Cheney is er niet bij: uit veiligheidsoverwegingen reizen de president en zijn rechterhand nooit samen. Is de vice-president wel aan boord, dan veranderen de roepletters van het toestel, meestal een kleinere Boeing, in Air Force Two. Dat geldt uiteraard ook voor de opperbevelhebber. Pas als de president aan boord is, wordt de term Air Force One van kracht.

De vlucht verloopt prima, maar na zes uur vliegen is het even flink zweten. In het luchtruim boven Engeland worden ze bijna herkend door de piloot van een tegemoetkomend toestel. Of hij zojuist Air Force One gezien heeft, vraagt de man over de radioapparatuur. De Amerikanen – die een hartslag overslaan – antwoorden van niet. Piloot Mark Tillman vervolgt de reis naar het oorlogsgebied.

Kolonel Tillman is de twaalfde presidentiële piloot uit de historie. In juni 2001 is hij begonnen met zijn eervolle baan, als opvolger van Mark Donnelly, de man die diende onder Bill Clinton (2e termijn) en eventjes onder Bush. Tijdens de aanslagen van 11 september was het Tillman die Bush en zijn gevolg evacueerde vanuit Florida, om vervolgens meerdere tussenstops te maken op militaire vliegvelden door het land. Onder meer in Nebraska. Hij is inmiddels wel wat gewend, Air Force One lijkt in goede handen.

Bagdad International Airport

Om 08:30 uur krijgen de verslaggevers camouflagekleding; vesten, jasjes en broeken. Om 09:09 uur – in Irak is het dan 17:09 uur – is het showtime. Het silhouet van Bagdad lonkt in de verte. De raamluikjes gaan naar beneden, alle verlichting gaat uit. Na een paar cirkels zet Tillman het toestel om 17:30 uur plaatselijke tijd aan de grond, op een donker Bagdad International Airport. Ondertussen staat de tweelingbroer van Air Force One al enige tijd paraat op een militair vliegveld in een niet verafgelegen buurland, waarvan de identiteit tot op de dag van vandaag geheim is.

Tillman taxiet Air Force One naar een afgelegen gedeelte van het vliegveld, alvorens Bush, als eerste Amerikaanse president ooit, voet zet op Iraakse bodem. Terwijl het luchtpersoneel met hoge hartslag meteen de voorbereidingen treft voor de terugweg, bezoekt Bush in een hangar ongeveer 600 militairen van de 1e Armored Divison en de 82e Airborne Division. Zij hebben zich daar verzameld voor het feestmaal en verwachten een toespraak van Luitenant-generaal Ricardo Sanchez (die pas 72 uur van tevoren op de hoogte was van het hoogbezoek) of Paul Bremer, leider van de bezetting.

Opwinding

Bremer doet net alsof hij een presidentiële verklaring gaat voorlezen en zegt dan: ‘Laten we eens kijken of hier iemand ‘more senior’ (hoger in rang) is die de Thanksgiving-speech van de president kan voorlezen. Is er iemand hier die hoger in rang is dan ik?’ Dan komt Bush, verscholen achter een gordijn, naar voren en luidt applaus van de troepen volgt. Ze springen van opwinding, zwaaien hun armen in de lucht en ballen hun vuisten. Sommigen pakken hun camera voor een aandenken.

“Ik was op zoek naar een warme maaltijd ergens,” grapt Bush. “Ik kan me geen betere groep mensen wensen om samen mee te dineren.”

Bush houdt zijn toespraak, mengt zich daarna tussen de soldaten, schudt handen en helpt mee bij het serveren van de aardappelen, mais en kalkoen. In een andere ruimte heeft hij twee afzonderlijke gesprekken met Amerikaanse commandanten en vier leden van de Iraakse regering.

De ontsnapping?

Na 2,5 uur op de grond – het is dan 20:00 uur in Bagdad en 12:00 uur in DC – kiest Air Force One weer het luchtruim. Bij het opstijgen is het een paar minuten billenknijpen, want het toestel is nog even binnen het bereik van luchtafweergeschut. Pas boven 10.000 voet waant het ensemble zich veilig en volgt applaus voor de stuurmanskunsten van Tillman. Missie geslaagd. Luttele ogenblikken later sijpelt het nieuws van de trip door naar buiten via Arabische en Europese media, maar dat maakt dan niet meer uit.

Aan boord vertelt Bush tegen de journalisten dat hij de trip nooit had doorgezet als zij hem niet hadden kunnen vergezellen. Om 03:45 uur ’s nachts lokale tijd arriveert Bush weer in Texas, na een reis van ongeveer 30 uur (waarvan 27 in de lucht) en bijna 25.000 kilometer. Alsof hij de ranch nooit heeft verlaten. ‘Het vliegende Witte Huis’ maakte het mogelijk.